LVDOVICVS Dei gratia Francorum et Nauarrae Rex omnibus bailliuis, uiceegmitibus et aliis officialibus et iutitiariis nostris ducatus nostri Normaniae Salutem. et parte praiatorum, Ecclesiasticarum personarum, baronum, nobilium et aliorum subditos ruin nostrorum decatus Normaaiae nuper nobis fait exrositum quod per officiales et alins mi nistros nostros ac fradecessorum nostrorum multa eis fuerant illata grauaminas et ctiam nouitates grauiaque piaiudicia generata, que nobis seriosius duxerunt exponi, et nos it sis volentes exhibere céleris iustitiae complementum, ac etiam ob eorum meritagatiam facere specialem, ex matura deliberatione nostri consilij ipforum supplicationes aumisimus gratiose, et cas expediuimus iustitia suadente, prout in quibusdam alils nostris litteris in serico et cera viridi sigillatis plenius continetur. Quas quidem litteras et quiequid continetur in iffis, quantum ad ipsos et ipsis subditos ratas habentes et gratas, volumus ac districte pracipimus et mandamus per tos et vestrum quemlibet ac quoscunque alios nostros subaitos perpetuo vt premittitur inuiolabiliter obseruari : et quicquid contra ifferum tenores à tempore publicationis earundem vobis constiterit temere suisse attentatum, prout ad vos et veStrum quemlibet pertinucrit ad statum debitum fes Stinetis renocare : nec à quoquam commissario nostro con tra aliquid de contentis in litterie supradictis vt supradictum est permittatis aliqualiter atientari. Et quia desiderio desideramus pramissa omuia et sinoula de catero inconcusoè seruari, vobis et questrûim chitibet, ac quibuseûmqae successoribus vestris in officii zobis commisis districtiùs pracipimus et mandamus sub pena amissionis officiorum cestrorum et auis penis infrascripris firmiter iniungentes, quatenus quando per latorem prasentium fueritis requisitis in asvisiis et placitis nostris dicti ducatus dictas nostras litteras faciatis legi et etiam publicari : et ipsis perlectis tactis sacrosantis Euangeliis omnia et singulacontenta Ut pramittitur ) in cisdem iuretis perpetuo inconcusse et inuiolabiliter obseruare. 1 Alians vos et vestrum quemlibet quousque iuraucritise dum tamen fueritis requisiti ) à vestris officiis sujpendimus. Si vero contrà contenta sei aliqua qel aliquod de contentis in eisdem litteris vos aut vestrum aliquem aliquid conrigerit attentare, vltra transgresionem iuramenti quemlibet Bailliuum in viginti libris Juronensibis, quemliber Vicecomitem in decem libris Turonensibus, quemlibet ero ofa ficialem nostrum inferiorem in centum solidis Turonensibus totiens quotiens contra fecerit con-ennanius et nobis esse decernimus efficaciter obligatos. Et per iuramentum huiusmodi dictam pecuniae summam xoluimus tencri soluère nobis seu gentibus nostris compotorum nostrorum in proximo nostro Rothomagensi Scacario post transa grestionem mémoratam, si quam vos aut vestrum alter vel vestri successores duxeritis committendam. Datum apud Cresiacum die Dominica aute festum benté Mariae Magdalenae, anno Domini miilesimo trecentesimo quinto decimo. N et et autem registrumi prediclum, xsus Laudabiles, et consuciudines suas antiquas, et corum franchisias et libertates, necnon priuilegia et litteras suprascriptas, et comnia et singula contenta in ipfis rata habentes et grata, ac ea voüentes proipsis Praelatis Ecclesiasticis personis, Baronibus, Militibus, Nobililus, ciuibus et habitatoribus plebeisque predictis et corum sinçulis inuiolaliliter perpetuo obseruan et inconcusce teueri : ca volumus, concedimus, laudamas, apfrobanis, et tende ve presentium auctoritate regia de certa scientia confirmamus, non obstante quocûmque attento vel facto in contrarium tempore retiblapso, quod eis aut corum alicui in aliquo pratudicare nolumus in futurum, inio ea volumus in suo robore permanere, et ex abundanti eis aut eorum singulis habita cum aliquibus de genere et aliis de consilio nostro deliberatione sulenni concedimus clausula pradicta contenta inprescriptis litteris Ludouici Regis, que talis est.

IIEM quod de cetero per nos aut successores nostros in dicto Ducatu in personis ac Lonis ibidem commorantium vltra reditus, census, et seruitia nobis debita taillias, sucuentiones, impositiones aut exactiones quascumque facere non possimus nec etiam debeamus nisi euidens vrilitas aut vrgens necessitas id exposcat, intelligatur de modo in modum qui sequitur, et non alias, videlicet.

QV O D à modo nos aut successores nostri reges vltra redditus, census et seruitia pre dicta non requiremus aut petemus vel capiemus, nec per alium quemcumque cuiuscunque conditionis aut status existat capi aut leuari permiitemus subsidium, subuentionem, tailliam, impositionem, vel aliam exactionem qualemcûmque in patria Normaniae supradicta super quacumque persona aut personis quibuslibet eiusdem, aut super bonis suis mobilibus aut immobilibiis, siue sint Ecclesiasticae aut seculares, nobiles siuc non nobiles, tenentes sub nobis vel à nobis vbicunque immediaie vel mediaté in eadem patria, siue in villis siue extra villas, quacunque occasione vel causa, cuiuscunque conditionis aut status exiant, aut super bonis aliorum in patria consistentibus ante dicta, saluo et retento duntaxat nobis et successoribus nostris regibus quod nos poterimus et ipsi potuerunt in ipsa patria proclamari facere Retrobannum in modum qui sequitur et non alias.

SCILICET in casu quod nos sciremus vel ipsi scirent, vel firmam spem haberemus aut ipsihaberent, quodhostes nostri et dicti regni forent in tanta multitudine seu potentia gentis armorum pro grauando nos seu successores nostros et dictum reenum nostrum, quod per primam se monsam seu conuocationem generaliter factamnos seu nostri successores et illi qui tune essent nobiscum aut cum successoribus nostris non essemus aut ipsi non essent satis fortes ad obuiandum seu resistendum hostium nostrorum potentiae, aut ad reducendum. ad obedient iam nostram subditos nostros rebelles, absque faciendo huiusmodi retrobannum secundum conscientiam nostram seu successorum nostrorum Regum Franciae : vt in illo casu fieret et ficri posset retrobannum et omnes tenerentur eidem obédire. Et in casu pradicto nos aut successores nostri à personis quibuscunque dictae patriae Normaniae que tenient sieut debebunt ad dictum retrobannnum, non leuabimus nec leuare permittemus emendam vel financiam aliam qualemcunque. Et in concestione presentium prasens extitit chariseinus primogenitus noster loannes Dux Normaniae Comes Andegauensis et Cenomensis, qui tanquam primogenitus et successor noster in regno ac Dux Ducatus pradicti pro se et successoribus suis omnia et singula premissa quatenus possunt et potevunt cum tangere et ad ipsum spectare pro prasenti tempore et futuro promisit tenere perpetus et seruare ac teneri facere et seruari. Quocirca vniuersis et singulis Bailliuis, Vicecomitibus et aliis iustitiariis Ducatus et pairiae Normaniae presentibus et posteris prasentium tenore mandamus firmiter iniungentes, quatenus omnia et singula supradicta pra fatis Ecclesiasticis personis, Baronibus, Militibus, ceterisque nobilibus, ciuibus, habitatoribus villarum, plebeisque presentibus et futuris, et eorum singulis proutadipsos et quemlibet eorum pertinuerit, tencant inuiolabiliter et obseruent, ac teneri faciant et seruari, nihil attentari vel fieri in contrarium permissuri. Quae vt firma et iabilia perpepetuo perseuerent presentibus litteris nostrum fecimus appont sigillum, saluo in alus iurenostro et in omnibus alieno. Actum apud Pisiacum anno Donini millesimo trecentesimonicesimo nono, mense Martio.

INDECENS igitur et indignum astimantes sensatorum praiudicare sententiis, et antiquos nostrorum pra decessorum terminos transilire, subditos ipfos nostros dicti ducatus de tenebris et miseriis eiectos in pacis pulchritudine et temporalium requie opulentansse ctantes collocare, vt aliquid sibi videamur accreuisse, et beneficium quantum possumus ampliasse, eisdem supplicantibus in iocundo aduentu nostro contemplatione bonorum et grdtuitorum seruitiorum per ipsos impensorum recolenda memoria Domino et genitori noslin uius anima in pacerequiescar, vhabito maturo consilio, ex nostra certa scientia et auctritate regia, pradicta priuilegia rata et grata habentes sicut in suprascriptis litteris continetur confirenamus, Lallamus, et roboramus : ac ipsa teneri et obseruar i inuiolabiliter in futurum decernimus et ordinamus. Et ne propter esum vel alias litteras, concesiones, dut orainationes in contrarium factas, obtentas, vel etiam Usurpatas, ipsa priuilegia vel aliqua ex ipsis pesint in dubium reuocari, omnia in contrarium facta, conce sja, attentanta, Usuaconcesssione, mandato, vel ordinatione, aut per gratiam facta vel ouseruata, quo ad hoc reubtamus et pro non factis vel concessis haberi volumus ipsa omnia penitits abolendo. Bt uolismus quod non obstantibus in conilarium factis dicta priuilegia perpetuo obseruentur, et nos aut successores nostri vel ipforum officiarij nihil in contrarium habeant attentare : et si quid forsanQquod absitvin contrarium attent afum suerit, quod per hoc nellum prailddicium generetur dictis supplicantibus et aliis subditis dicti nostri ducatus vel priuilegiis sui pradictis quoquomodo. Qund vt firmum et stabile permaneat in futurum, sigillum nostium presentibus litteris duximus apponendum, saluo in aliis iure nésiro et in omnibus quolibet. alieno Datum in Nemore Vicennum vicesima quinta die Laniaril anno Domini millesimo. trecentesimo octogesimo, et regni nostri primo. Sic fignatum per regem in suo magno consilio, in quo DominiAndegauensis , Bituricensis, Burgundie, Boruonij duces, et quamplures alij evant. Thociae. Collatio facta est cum litteris originalibus supra scriptis per me, Thociae.

Visa. Et in dorsu di cta chariz erat scriptum : Lectae fuerunt prasentes litterae et publicata in Camera Parlamenti et in libro ordinationum diciae curiae, et precepto eiusdemregistras t et die prima Aprilis anno Domini millesimo trecentesimo octogesimo ante Pascha. Lounenca. segistrata.

NOs autem iustum et aequitati consonunt arbitrantes concessiones à clarissimis pibs geniroribus nostris emanatas perpetuas obseruari temporibus, ipforum progenitorum Nesfigiis innaxré do,, maxime quia decti ducatus incolae indesinenter etiam durante viclenta ipfiiss parriae per Anglicos, nostros et regni nostri antiquos inimicos occupatione, siigularemad nos geiserunt cilectionis affectum et non parua prastiterunt fidelitatis obsequia : Vhabisâ praterea magni consilil nosiri deliberatione prematura, chartamipsamNormaniae ona cum subsequutis àvt premissum est y confirmationibus antedictorum predecessorum nostrorum-Philippi, videlicet, loannis et Caroui, Etiam et leges arque registrum, consuetudines, usus, iura, priuilegia, libertates, franchisias, immunitates, et exe0n. ptibnes, ac omnia et sins gula in eisdem contenta rata et gratahabentes, eas et in ea ex certa nostra scientia, autoritate regia, ac potestatis plenitudine laudauimus, ratificauimus, approbauimus, et cofirmauimus : laudamus, ratificamus, approbamus, et confirmamus plenarie per presentes : Lolentes et extresse ordinantes ea omnia et singula inurolabiliter et inconcusse perpetuis futuris temporilus obseruari. Et insuper auctoritate ac potesiate articuli sexti in litteris fretacti antecessoris nostri Ludouici Regis expressaii subsequentis.

IT E M quod de cetero per nos, aut nostres successores in dicto ducatu in personis aut bonis il idem commorantium Eltra reditus, census et seruitia nobis debita, tailiias, subuentiones, impositiones aut exactiones quascumque facere non ressimusnec debeamus, nisi euidens vtilitas vel vrgens necesditas id exposcat. Et posimudum per prafatum Philippumi Rogem m odicat um in modum et formam jubsequentem inteiligi, non obstantibus quibuscumque additionibus per dictum Phili ppum sactis et adiectis, ita in perpetuum obseruari, videlicet.

DV OD de catero per nosaut noctros siccessores in dicto ducatu in personis aut bonis ibidem commorantium tltra reditus, census, et seruitia nobis debita, taillias, subuentiones impositiones aut exactiones quascûmque facere non possinus nec ctiam debeamus, nisi euidës Utilitas zel vreens necessitas id exposcat, et per conuentionem et cogregationem gentium. trium statuum dicti ducatus sieut factum fuit et consuetum tempore retrolapfo.

OVOCIRCA dilectis et fidelibus consiliariis nostris gentibus Parlamentum nostrum tenentilus, et qui futura tenebunt Parlamenta necnon Scacaria nostra Normaniae, Cniuersisque et singulis bailliuis, vicecomitibus, et aliis iustitiariis ducatus et patrie Normaniae sutradictae prasentibus et posteris present ium tenore mandamns firmiter. iniungentes, quatenus omnia et singula supradicta prefatis halitatoribus et incolis dicte patriz prasentibus et fut uris et corum singulis prout ad ipsos et quemlibet ipforum pertinuerit, teneant inuiolal iliter et obseruent, ac teneri faciunt et seruari, nihiLattentari vel fieri-in contrariumgermittentes, et in contrariumattentatum reuocando, quod ut firmum et star bile perpetuo permaneat prasentibus litteris sigillum nostrum duximits apponendum. nostro in aliis et in omnibns quolibet alieno iure semper faluo. Datum l’uronis in mense Arvilis anno Domini millesimo quadringentesimo octano et regni nostri tricesimn sexto. Et super plicam in margine inferiori dictae cariaerat scripium quod sequitur. Perregen insuo consilio, in quo dominus Dux BorLoniensis, Comes Fuxi, vos Comes Dunensis, Archiet iscopus Narboniensis, Episcogus Constantinensis, Dominus Petrus de Brezé, Dominus de Varcua, Ludouicus de Bellemonte, loannes le Boursier, Dominus Desternay Milites, Magistri Georgius FIauert, Stephanus Fabri, et Ioannes Barbin et quamplures alij érant, sic signatum, Daniel. Collatio facta cum originalibus litteris inferius insertis. Visa. Et dorsoipsius cartae erat scriptum. Registrata. Eapropter nos corumdem pradecessorum nostrorum vestigiis laudabilibies adberere cugientes chartam pertranscriptam, ac omnia et singula contenta in eadem et confirmationibus inde sequutis superius insertis laudauimus, approbauimus, et confirmauimus, laudamusque, approban, us, et confirmamus per prasintes : Lolentes eam in singulis suis punclis et articulis, vti concessiones regiae prainserta continent, suum plenissimum effectum perpétuis obtinere temporibus.

QLoëIRCA dilectis et fidelibus consiliariis nostris gentilus Parlamentum nostrum tenentibus et qui sutura tenebunt Parlamenta nec non Scacaria nostra Normaniae vniuerfis et singulis Bailliuis, vicecomitibus et aliis justitiariis Ducatus patriae Normaniae supradicte prasentibus et futuris presentium tenore mandamus firmiter iniungentes, quatenus oninia et singula supradicta prefatis habitantibus et incolis dicta patriae prasentibus et futuris et eorum singulis, prout ad ipfos et quemlibet ipforum pertinuerit, tencant inuiolabiliter et obseruent ac teneri faciant et obseruarienihil attentari vel fieri in contrarium permittentes, in contrarium attentata quouismodo ad pristinum statum reducendo, non obstantitibus quibuscumque litteris in contrarium concesis aut concedendis., Quod vt firmum et stabile perpetuo permaneat prasentibus litteris sigillum nostrum duximus apponendum, nostroin aliis et alieno iure semper saluo. Datum luronis die quarta mensis lanuarij anno Domini millesimo quadringentesimo sexagesimo primo, et regni nostri primo.

Et sur le reply de la marge de bas de ladite Charte estoit escrit ce qui ensuit

Per Regem in suo Consilio, L. BOVRRE. VISA, CONTENTOR, CHALLIGANT.

PRES laquelle lecture faite fut commandé à tous les baillis, vicontes, leurs lieutenans et autres iusticiers, officiers et suiets dudit pays illec presens, qu’ils gardent et entretiennent, et facent garder et entretenir entièrement sans enfraindre ne souffrir estre enfraint le contenu en ladite Charte et confirmation d’icelle iouxte leur forme et teneur et sur les peines illec contenuës : et s’aucuns faisoyent, entreprenoyent ou s’efforçoyent faire ou entreprendre aucune chose au contraire fut expressement chargé et commandé aux procureurs et aduocats du Roy nostre Sire qui presens estoient, qu’ils les en approchent et contraignent par toutes voyes deuës et raisonnables d’en faire amende ou amendes, reparer et annuller sans aucune dissimulation ce qu’ainsi auroit esté fait au contraire.