Si vous souhaitez signaler des coquilles dans ce passage, vous pouvez écrire à Morgane Pica (ingénieure d'étude du projet), en précisant l'URL et le titre du passage.


De l’obseruance des ordonnances. Chap. IIII.

Loys xij. l’an 1499.

Nioignons à tous nos Presidens, Conseilliers, Baillis, Vicontes, et autres Iuges, que dedans l’an de la reception de leurs offices, sur le deu de leur serment, ils ayent les ordonnances par nous faites et nos predécesseurs : icelles voyent, sçachent, et facet tenir et garder à leur pouuoir, en tant qu’à vn chacun touche, et peut toucher. Lesquelles voulons estre leuës tant en nostre court de l’Eschiquier, qu’és auditoires de nosdits Baillis, Vicontes et Iuges, deux fois l’an-c’est à sçauoir le lendemain de S. Remy, et le lendemain de Quasimodo.

Item voulons et ordonons qu’en chacune chambre de nostredite court de l’Eschiquier, et és auditoires de nosdits Baillis, Vicontes et Iuges, y ait vn à liure desdites ordonnances : afin que si aucune difficulté y suruient, on ait promptement recours à icelles.


Charles viij. et Loys xij.

P Our nos ordonaces garder obseruer et entretenir de poinct en poinct selon leur forme et teneur, Nous auons ordonné et ordonnons que tous nos Presidens et Conseillers, procureurs et aduocats, greffiers et huissiers de nostredite Court de l’Eschiquier feront leurs sermens en la forme et manière qui s ensuit. Premierement lesdits Presidens iureront garder et entretenir nos ordonnaces en ce qui leur touche, et peut toucher, et aussi les anciennes faites par nos predécesseurs, par cestes non deroguees : aussi iureront les faire entretenir à nosdits conseillers de poinct en poinct. Et promettront, s’il vient à leur cognoissance qu’aucun conseillier soit infracteur d’icelles, de nous en aduertir, ou la Court n’y auroit pourueu : et de mettre toute diligence à eux possible, de s’enquerir des transgresseurs d’icelles. Et nosdits conseilliers iureront aussi garder et entretenir lesdites ordonnaces, sans aucunement les enfraindre, ne venir au contraire. Et en outre feront les autres le serment qu’ils ont accoustumé faire. Pareillement nos aduocats et procureurs generaux, greffiers et huissiers de nostredite Court feront le serment dessusdit de garder et entretenir nosdites ordonnances, chacun en son regard.

Les Baillis, Vicontes et Iuges ressortissans sans moyen en ladite Court, Aduocats et Procureurs du Roy és bailliages de ce pays, aux comparences qu’ils sont suiets faire en icelle Court aux iours ordinaires de leurs bailliages, font pareil serment de garder et faire garder à leur pouuoir lesdites ordonnances.


L’Eschiquier l’an 1463. et 1469.

L A Court commande à tous les Baillis, Procureurs du Roy, Vicontes, et autres officiers, et mesmes aux aduocats et praticiens du pays, qu’ils gardent, et facent garder chacun endroit soy inuiolablement et sans enfraindre, toutes les ordonnances publiees en l’Eschiquier, iouxte leur forme et teneur. Et que les delinquans il punissent et facent punir, et en facent rapport au prochain Eschiquier. Et en outre comande et enioint la court ausdits aduocats et praticiens dudit pays, sils voyent ou ont cognoissance que lesdits officiers ou aucuns d’eux aillent au contraire desdites ordonnances, ou soient negligens de faire leur deuoir de les faire garder, et de faire punition de ceux qui iront, à l’encontre qu’ils en aduertissent la court. sur peine ausdits officiers aduocats et praticiens en cas de defaut, de priuation de leurs offices et estats, et d’amande arbitraire, à la discretion de la Court. Voyezle style de la court de la tenue des Mercuriales , pour l’obseruance des ordonnances.

1

1

ADDITIO.

Cim in leges et sanctiones regias suprema curiae prafecti, aduocationis publitae triumuiri, tausiditi et procuratores quotannis iurare teneantur : tocus admonet vt quibus de causis id statutum sit, paucis ostendatur : Nemini, vt reor, in dubium vertitur, quod priscis illis temporibus, nullis adbuc legibus datis et receptis, homines huc c illue vay abundos, lucos et soluas inhabitasse, quicquid erat obuium no legibus, que nullae érant, sed vi raptonque sibi vendicasse. Tantum denique moribus agreiles, vi in victu, cultuque corporis, vix a feris ipsis, sermone dempto, quicquam differrent. Paulatim vero qui virtutis specie aliqua inter eos prastabant à soluis et quercubus auotatosun tertos quosdam tetus coegere : hine pagos, oppida, ciuitatésque adisitari, Porrovt illa noua societas firmiores et altiores radices ageret, qui potestate et imperio prairent, subditos certis quibusdam legibus teremoniis et religione cum iureiurando voluerunt obligari. Prque illis legibus, et authoritas et reuerentia maior effet, ab aliquo numine Deo, aut Diis datas et missas fuisie callide simulabant, Necessarias, nedum vtiles huiusmodi leges quis neget : cum intelligat quam multa firmentur iurerurando : quam multos diuin supplits metus à stelere reuocauit : quamque sancta sit sotietas ciuium inter ipfos, Diis immortalibus interpositis ti iuditibus tum testibus : Cim vero omnium, quotquot fuere legislatorum, primus et facile princeps ille Moses certohabeatur : à Iudais Phenices aut AEgyptios, ab illis Gratos, à Graecis Romanos leges accepisse surs eindubiè credimus si Romani legibus traditis et scitis sacra plurima inctituere, fideique templum condiderunt, ve iusiurandum commendarent, et fidem in omnibus seruandum esse demonstrarent. Si denique illam vsque adco reliciosè toluerunt, cateras pra se nationes nullius religionis, et barbaras ex professo testarentur : qua tandem fronte Christiani nominis, in quo vera religio, titulum nobis vendicamus : si plusquam Peni promissa fidei tesseramin. fringere susque déque feramus : Non igitur alienum à nostra profestione videri debet, quum regiis edictis, iureiurando prastito, sui quisque status quotannis monetur. Phryges licet nec iurent nec alios iuramento adigant, satius esse rati seruare sine iuramento fidem, quam datam fallere, quamuis sola conscientia milletestes, qua iudice-nemo notens absoluitur, attamen vir sanae mentis et Christi l’esu facris addictus, non sine rubore negaoit, iureiurando promissorum testem Deum profitentes, duplici longéque ; trictiori nexu teneri. Si tandem P. Afticanus cim effet tensor inexorabili Catone integrior, et in equitum tensis C. Litinius sacerdos prodiisset, clara vote, vt omnis concio audire posser, dixit se scire Licinium verbis conteptis peierasse, si quis contradicere vellet vsurumrssecum suo testimonio. Deinde cûm contra nemo diceret, iusit non sine graui et infami nota, equum iradutere, id et vi Licinius. tque priuaretur. Quid qu’eso Christiani milites failsaris, violataeque fidei rei, num effugiemus supremi. oculas i seimi et incorruptisimi Censoris Dei horrendumiudicium ; Viuo egotinquit Dominusl quonium iuramentum quod streuit, et fedus quod prauaricatus est, ponam in caput eius : et expandam supereum rete meum, et comprehendam in sagenamea, et adducam eum in Babylonem, et iudicabo eum in prauaricatione qua despexit me. En tuba, vote diui Chrysostomiattensa, quae prauaricatoribus notam tensoria lege grauioremintonat. Non tam, ait, interficit gludius quamiurisiurandi plaga. Qut iurat, et si videtur viuere, tamen iam mortuus est, et plagam accipit : a quemadmodum cut iniectus est laqueus, priusquam ex vrbe egrediatur et aditantem videat carnificem, mortius est simul aique ianuam est egressus pratori : sit et qui faiso mendacitérque iurauit, etiam si viuat, mortuus eit. Hac paucis de iuramenti affirmatione religiosa. Superest vi de iis qui ex professoiurare tenentur, et iuramentorum aliquot variis formulis summatim periIringam. Vt vero habeatur aliqua ordinis ratio, non incongruum erit ab ipscapité initium sumere. Peruulgatum est in ipsis inaugurationibus summi Pontificis, Imperatoris et Regisl Regis citin dito, Galliarum per antonomasiam intelligoiab illis sigillatim, et suo quoque ordine, verbis conceptis, tactis sacrosanctis Euangeliis iurari solereagregis et ouilis Christi curam vicariamque operam status Imperiorum Romani et Gal. liti, et ne quid illis fraudi fiat, summis vigiliis, ope, consilio et neruis suo quémque respectu obseruaturos, facturos et prastaturos, denique vt omnia que diuini cultus ecciesiae unicae, Apostolica, catholicae et Romanae interesse possunt, sarta tecta sibi habeant, foueant et relinquant. Exteris magistratibus sua tuique genti, suoque loco relictis, Gallicos, eosque paucos sed praecipuos imprimis meminisse iuuat. Constitutione Caroli 7. supremus omnium ordinum et banorum antistes Cancellarius, quique subinde Regi a consiliis intimis starent, exhibitis tactisque sanctis euangeliis in manu Regia in hac verba iurabat. Quod scilicet nullum fedus et ne vllam conspirationem inirent inter eos : exsi quid a que quam contra fieret, à statu suo deiectus ex authoraretur. Perinsignem, dignûmque maiestate regia huc referre libuit modum, quem Carolus ille 1. cognomine Sapiens, in eligendo et designando supremo illo Nomophilace Cancellario non minus scitè quam sanctè obseruauit : Cum ad centum et triginta adessent Paires conseripti, octoiuiri a libellis, Proteres caterique rationales, eos è contlaui Rex abire et exire iusiit : poctea singulatim omnes ad vnum actersiuit et iureiurando adegit vt Lona fide quem è Republ. huit. Nomophilaciae putarent esse prafitiendum vtriussibet status sacri aut secularis hominem profiterentur. Latis suffraguis Petrus Orgemontius Latinacensis Episcopus, centum quinque puncta, et tabellas Julit. Tum ille vt ingenuis erat moribus, miniméque ambitiosus, tantohuit muneri, ne ditam oneri, sese longe imparem extusare. At vero Rex tot tantisque calculis approbatum, sibi etiam valde probari testatus est, signaque coditillaria ei in manus dando, ab eojusiurandum sacrosancta per Euangelia excepit sub hac que sequitur formula, sub-iisque conceplis verbis, Tuo iuramento firmas Orgemonti, Regi te obsequentissimum fore, et illi quod ex eius maiestate, atque e re tum regia tum publica esse cognoueris, ad quem res cuique pertinebit, fide optima et sine fraude consulturum. Patrimonis eius, reique publiez proviribus tutaturum, nulli alij domino te vnquam addicturum, togam, pallium authoramé. tum, munus, sportulam, obuentionémque aliam à quoquà alio, pratérquam si ipse volet, non accepturum, per sordes, gratiam, odium ant fauorem, nihil vnquam facturum, et si cuiquam alij domino domineve obstrictuses, fucrisve, cis sua omnia renuntias. Het ferè ad verbum ex monumentis D. Lucij. Catarina Auguste a rebus procurandis primarii, viri sant prater dictionis elegatiam rara admodum cruditionis C ant quitatum inuestigatoris diligentisimi. Lotus post ulare videbatur vt Equestris dignitatis iuramenta hic adiicere : medium enim Senatorium inter, et Plebeium ordinem, equites iam olim tenuere. Imo, si diis placet. C. Grachus Liberil frater, Lutius Prusus Tribunus plebis, suis factionibus, ne dicam plebiscitis, Equestrem cum Senatorio consuderunt, Quod Cicero in suo consulatu aurae popularis ergo summo cum fauore est prosecutus : ideoque mores tandem. abierunt, vt illo Equestri ordine publitani dignarentur, nullo virtutis sed tensus et pecuniae suffragio, Cùm vero Equitum nomen subsistat in turmis equorum publicorum, reique bellita terrestris et naualis cura. Togatorum forensium nostri prorsus initituti, numero permiscere non libuit, Quam ob rem nihil hit meminero de Connest abili, aut Comest abili, qui etiam Maior domus, Magister et prafectus equitum dicitur : de Mareschalis qui prafecti cactrorum vocantur, Hamiralo, rei naualis et maritimae Thalasiarcho, locum Regis tenentibus, quos Proreges non inscitè dixeris, magno magistro, qui Archiaeconomus, Equitibus ordinis, quos Budaus Galliarum in re lite. raria verum ornamentum, Torquatos auratos et cochleatos vocat, et reliquis id genus Paludatis hominibus, qui eriam promuniis et munerum pra fecturis, quibus cooptantur in solennia quedam verba iurant, nec ab huiusmodi iuramento liberatur miles etiam gregarius : tum vt vetus militiae disciplina obseruetur, tum vt ne miles fugz atque formidinis causa, ex ordine et signis, absque periutio recessurus sit, nisi teli sumendi, aut petendi, aut feriendihostes, aut ciuis et commilitonis seruadi gratia. Sed ex tastris ad Togam, Palatium, forûmque redeundo, iam illos Curiae principes, quos vulgo prasides vocamus, aduocationis regiae et publica Triumuiros, causarii priuatarum patronos, et ipsos communium litium proturatores in leges et constitutiones regias iurare obstrictos et solitos diximus. Restat vt de lis strictim agatur qui partim nouo quodam iure in tertis quibusdam tausis supremi iudicij formulam sibi venditant, quos dicunt Prasidiales, tateris supremi Senatus summique iribunalis decretis et iufis illo. que per prouocationem appellato, statim audientibus. Horum in numero sunt Baliui, qui prafecti prouinciarum eorûmque sulpra fecti, tum ciuilium tum capitalium rerum cognitores, quibus asiident illi quos diximus prasidiales, Seneschali, Vitecomites, qui et iudites pedanij aut pedanei sunt, reliqui castellani et infimiordinis iuridici, Hi omnes ad vnum cum suis atcensis, apparitoribus nuncus viatoribus, et qui praesto sunt rebus inditatis exequendis, hac sacrata iurisiurandi religione oblinantur. Sed ne longiùs intepti metas protendam, vela statimcoliegero si duas insignes iuramenti formulas hocin albo adscripserim. Aiterum Polibius super primo federe inter Romanos et Carthaginenses icto, memoratum reliquit sub hac verborum conceptione, Si recte at sine dolo malo hot sedus arque hoc iusit randum facio, Dei mihi cuncta felicia prastent : sin aliter aut ago, aut togito, cateris omnibus saluis, in propriis patriis. legibus, in propriis, templis in propriis sepulchris, solus ego peream, vt hic lapis è manibus meis decidet. Quod quidem iur amentum in tabulis aencis inscriptum, AEdiles in louis Capitolini templo diligentisimè asseruadum posuerunt. Altera apud Aristoxenum Pithagoricum in lib. Apophthegmatum inhunt qui sequitur modum descripia est : ron ignominia afficiam arma sacra, neque deseram meum astitem, quo cum iunctus fuero dimitale profacris et profanis, liue solus, siue cum multis, patriam non relinquam in deteriori statu, sed ampliori meliorique quam acceperim, semper magistratui pra fecto prudenter obediam, et legibus constitutis parebo, atque aliis plebis confensudecretis. Quou si quis leges vel irritas facere, vel eis non obtemperare velit, non concedam, sed viciscar tam solus quam cum pluribus. Sacra quoque parria colam. Horum dij mibi testes et conscij sunto.