Si vous souhaitez signaler des coquilles dans ce passage, vous pouvez écrire à Morgane Pica (ingénieure d'étude du projet), en précisant l'URL et le titre du passage.


De Cour, et du lieu à tenir iurisdiction. Chap. I.

La Coustume, au chapître De Cour.

OVR estre vne assemblée de sages hommes, en certain. lieu et à certain iour, par lesquels droict doit estre fait des contens, à ceux qui plaident. Ceux sont appellez plaideurs qui menent les querelles es plets par deuant la Iustice. Nous deuës sçauoir qu’à mener le plet conuient que la Iustice soit presente qui face garder ce qui sera iugé de la querelle. Et que les Iugeurs soyent preses, par qui it gement sera fait des choses proposées et responduës : et que les plaideurs demenent les querelles par deuant eux.1


L’Eschiquier 1497.

QVe nul Iuge ne tienne deformais iuriſdiction en ſon hoſtel.

Mais en lieux notables et publiques, conuenables à tenir iurisdiction, au plus aisé, des parties : à ce que l’en puisse voir les faicts des Iuges, et les parties auoir conseil, comme porte l’ordonnance des forests, c’est à sçauoir en leurs pretoires et auditoires accoustumez et establis pour ce faire. Nam loces in quo ius redditurus esse debet, in quo pretor salua maiestate imperii sui, faluoque more maiorum ius dicere instituit. Et par plusieurs arrests de la Cour est enioint et ordonné à tous Iuges, de iuger les proces en plain auditiore, et par opinion d’assistence : sur peine de la nullité des iugemes, et autres peines arbitraires, mesmement par arrest donné le vingtdeuxieme de Nouembre, mille cinq cens quarante sept.



1

Cour ( ou Cour selon qu’aucun escriuent, comme mot descendu de Curia ) est vn terme general qui comprend sous soydiuerses espèces selon la diuersité des Iustices et iurisdictions : comme la Cour laye, et la Cour d’eglise : la Cour de Parlement, qui est souueraine : et les Cours inferieures, soyent Royales, ou autres. Toutesfois il est defendu à tous Iuges user de ses termes en leurs sentences, La Cour ditaains est ceste authorité reseruëe à la Cour de Parlement.1


1

ADDITIO.

Apud Romanos àSexto et Varrone iestibusy duplex mémoratur Curia. Altera in qua saterdotes res diuinas, satra, et ceremonias curarent. Aitera voi senatus de rebus publicis, et ad porulum pertinentibus consulerent. Sunt qui hant bipartiuniur, in Curiam senatoriam, et Forumiudiciale. In illam avbi de rebus arduis deliberabatur suam quisque senator curam conferebat. In forolites, causaae que iuditiales exereebantur. Cicero pluribus in locis veriusque meminit : ve in epistolis Cque familiares ditunturs Nihil, inquit, esse oti, ne que in curia, neque in foro, viderem. Et alibi, Tanta vis virtutis ar que ingenu peregrinata, absuit ab ocalis et sori c7 curiae. Rursus, Age vero, ne semper forum, subsellia, rostra, tutianque mediteris : suerit santè bac tunia duplex, triplex, aut multifatia, nonratione loci, sed rerum, le quibus ax ebatur. cum tamen simplici nomine, c int adiectione, curiam dicebans. Hosliliamquam Tullus Hostilius iuxtarost ra const ruxerat, intelligebant : liter posle : li alias curias aut ampliores, aut nouas inadifitauerint. Itaque per antonomasiam illa erat cutia, in qua Senaius habrbatur. Qui quidem senatus Reip. custosiptaeses, propuxnator, et consieium erat sempiternum. Huius orainis authoritate, veimagistratus, et quasi ministros granisimi consilij esse voluerit, nec soli magistratus sed et Reges. CSit tuta enim Rep. delecti fuerut quib. corpus annis sinfirmum, ingenii sanitiia validiè erat, ve Reip. consultaret, hi vei atate, vel cura similitudine Patres appellabantur. Non alienum erit Theopompi Spartanorum Regis celebrat. sinum responsum : qui cûm primus Spartaee rrgibus Ephoros adiunxisset Chi érant Spartae, quales Roma trib pleb. dicti vebr e0oeXr quod est intueri ) exprobtanti véori, quod silns regnum minus quam accepisset, ipse relicturus essettresponait, tanio id maius esse relicturum, quanUfirmius : nimia enim vehementia, aiebat ille, et immoderata regni potentia, eget consilio : juo facile inuidiam cum peritulo declinat. Nullibi sanè maies las Regia, clariùs et bonrrisicentiùs fplendet, obseruatur et suspititur, quam in Palatus, quam in supremorum senatuum solus, Traianus ille piifiimus Imperator, tanian Senatores semper et vbique fetir vi eos adamaret, reutreretur, et falutaret tanquam sotions.

Siquando arduum quicquam Regis animùm solicitat, si aduersus maiestatem seditiosi, temerarij et audaculi moliantur : si porro de reip. regnian. statis agendum sit, qui et à quibus promptius, alacriùs, et fideliiis sucturri posit, quam ab illis vere consilibus, animo, consilio, fide, grauitate, vigilantia, eura, toto deniquemunere consula1us. Tantas, tantique ponderis pro regni st abilitate curas suitinem, nisi spe aliqua honoris, et beneuolentia lactarentur succumbendum esset oneri. Quid verat quominus cum Cicerone consule, et Senatore dignisimo, amplisdimo et eloquentisdimo exelamé. Quis vnquam haskde consiins prorep-impartiendis loquitury recusauit, quin quo altiorem gradum dignitatis beneficio Po-Ro. eit adrpeus, ro se putaret, durioribus vii oportere : quam multa sunt commoda quil us taremus, quam multa moleila ac difficilia quae suitinemuse arque hat omnia tamen honoris et amplitudins commodis tompensantur. Haec ille.

Intequain manum tollam de tabula, non penitebit annotasse : Senatum nisi augusto aliquo, et sacro in locoet deorum religione telebri conuotare, et togere jes non suisse. Conueniebant autem Senatores modo in ade Apollinis, modo in delubro Concoraia. Quod quam aptisimé factum sit ex Apolline musarum duce nobis ostenditur. He à quibusdam musa dict. e quasi Sn-ëoeci quod inter disciplitas similitudo sit, et quoddam quasi tognationis vintulum, quo inter se omnes et sirgulae coniunguniur, et copulantur. Ende et musa ita pingi soient, vi sese mutuotenentes, chortas ducant. Hint : TyauxNozr RiStiae que si vnquam, maxime in Curia, et Senatit, omt i im scmntarii gaV, et satrario habitat. Ex ilta tan familiari et affini similitudine, que soyntere amititiae sons et origo est, contordu nascitur. Cuius signum à et. Martio teniore fabrefaci um C. Castius, iiem Censor in turiam Romanam itaniJuiit : pratiara quidem voluntate, mémotia, ai que omni laude digna. Prascribere enim arbiirabaiur, vi communi et concordi Noro, et sine studiis dissensionis fententiae diterentur, n sedem ipsam, et templun publicati consilii Cve verbisciteronis vtanvreligione contorata deuinx : fet.