Si vous souhaitez signaler des coquilles dans ce passage, vous pouvez écrire à Morgane Pica (ingénieure d'étude du projet), en précisant l'URL et le titre du passage.


Des parties litigantes, cs de ceux qui ne sont personnes legitimes. d’eter en iugement. Chap. V

La Coustume.

Terminer les querelles, à quoy les droicts, les loix, et les coustumes tendent, conuient que celuy qui se plaint, et ce luy de qui on se plaint demenent la querelle en Cour : et que la plainte en soit auant faite, et pleges donnez de la suyr. Le plaintif est eil qui monstre à la Iustice, en plaignant soy, le tort qui luy a esté fait : afin qu’il en puisse auoir droict en Cour. Le querellé est eil de qui la plainte est faite à la Iustice : afin qu’il en face droict, si comme il est dit : de qui pleges doyuent estre prins : et iour luy doit estre mis et assigné aux premiers plets, ou aux assises, se la cause est telle qu’elle y doye estre mise. Et sont ceux-la appelez plaideurs qui demenent les querelles en Cour en demandant et en defendant1


La Coustume au chapitre De non anage.

C lHose que ceux qui sont en non aage facent ne dient en Cour laye, ne sera estably fors ce qui sera determiné par loy outree.2


La Coustume au chapitre De bref de mar. encom.

Femme mariee ne peut rappeler ce que son mary fait, ni estre ouye tant, qu’il viue en derrière de luy.3


La coustume au chapitre De tesmoins.

T Ous les excommuniez sont deboutez de toute action en Cour : et n’y sont receus pour soy ne pour autre. Ettoute audience qu’ils demandent enCour, leur doit estre denice. Mais s’aucun veut plaider à eux, ils sont tenus de respondre, Car ils ne doiuent pas gaigner en leur malice.

Hec consuetudo comprobatio iuris est in c. intelleximus, extra de iudic.

4

1

Il prend icy plainte, pour toute demande ou querelle, et le plaintif et querellé pour tout demandeur et defendeur. Mais auiourd’huy on n’vse gueres de ces mots de plain tif, qu’en cas d’excez et de crime. Et si on ne baille point de pleges en actions personnelles. Et de ces pleges ou cautions iudiciaires a esté assez dit cy dessus, au ti. De det.


2

Il faut entendre ce texte quod minor non habet legitimam personam tandi in iudicio sine tutoris aut curatoris authoritate Et sur ce voyez ce qui a esté dit, autitre d’enf. sous-aage . Et si le mineur est filsde famille et au pouuoir de son pere, il ne peut agir ne defendre en matieres ciuiles, sans l’authorité de son pere. Mais en matieres criminelles il seroit procedé contre luy sans l’authorité de son pere, tuteur, ou curateur.


3

Voyez ce qui en est cy dessus amplement escrit, au titreDu mary et de la femme .


4

ADDITIO.

Toutesfois l’exception d’excommunication est du nombre de celles que moribus nostris antiquata suus in Gallia, si lo-Imberto . l. c. 35. Institut. forens. credimus. Interim memotatis digna et iucunda sunt qua ex Julio Casare refert, de his qui olim apud Gallos jacrificiis interdicti érant : ln numero enim impiorum, ait Casar, sccleratorûmque habebantur, ijs omnes de via detedebant, eorum aditum sermonémque diffuziebant, ne quid incommodi contagione acciperent, neque bis petentibus ius reddebatur, nec vilus locus cis commanitabatur. Bis proximè arcedunt que D. Maithaeus capite 18. refert de toutumace, qui tertio monitus non audièrit Ecclesiam. quem fugiendum et deuitandum iubet tanquam Eibnicum et Publitanum. Iste vero à sanctis interpretibus excommunicatus dicitur. Huiusee farina erat Corinthius incestuose libidinis damnatus, quem D. Faulus suitulit de medio, et Satana tradidit in interitumcarnis. Adhune numerum aduocentur Hymencus etiexander. qui ist i poteslati satanita ab eodem Apostolo traditi fuere, vi discerent non blasphemare. Hinc discimus excommunicationis anathemate iam olim usos fuisse postolos. Sed quamobrem ferenda sii, et quales effectu producat, anque talis exceptio sit penitus antiquata, C quid super hat re sentiendum, non alienum fuerit apraposito rem altiùs inuestigare, et vera excommunicationis vim, et etymum ab orthodoxis illis Dectoribus querere, Eucque pro loci opportunitate adferre. Etrlesiam diffiniunt nonnulli, quasi comunionem quandam, hoc est, sotictatem Sanctorum : Quorum sententia amplex anda erit, modo ne solos iustos intelligi Sanctos velint. Primis enim Ecclesiae niscentis temporibus, vocabantur Sancti, fideles omnes, quicunque Christo nomen dedissent, suum obsequium denouissent, et cius Ectlesiz albo astripti essent, etiam si minus sancte, at que integrè vixissent. Horum omnium communionemaid est, societatem quandam Ecclesiam esse nez ari non potest. Est enim Ecclesia fidelium eogregatio, torpus vnum ex multis membris compactum, tuius caput est Chriitus. Vt vero in vno corpore multa membra cohaerent : omnia autem memura, non eandem functionem habent : ita multi vnum corpus sumus in Chriilo, singuli autem alter alterius membra. Qualis il aque membrorum inter se societas est proximitas et connexio, sibique mutuam nauant opem, et operam-taiis est inter Etclesiae membra, qui sunt fideles, bonorii quae dam commanio, non solum eorum, que fatit Christus, caput huius corporis, ex quo, vt ex vberrimo, et perenni fonte, manat in omne reliquum corpie, et in singula illius membra. Quicquid est bont, quicquid est meriti : verum et piorum hominum omnium qui sunt, quique fuerunt amundi exordio nobis, vt eorum benefacta subueniant, nos iuuent, nos cdifitent, vique bonorum omnium stiritualium que fiunt, et que facta sunt olim in Ecclesia, quoad illius esse membra non desicrimus, participes effitiamur. Hot pretinit Prophera, Particeps, inquit ego sum omnium iimentium te, et tustodientium mandatan et dogmata tua. Hoc est quod Christus nos orare docens iubet, non sibi quemque peculiariter petere, sed velut vnius corporis mebra, endem animata spiritu, quod in commiuni cunctis ex pediat, a communi omnium Paire postulare, dicendo, Da nobis, Dimitte nobis, Libera nos : ita vi alper alteri vixilemus, alier alterius onera portemus, et sic legem Christi persitiamus et adimpleamus. Hoc est insuper, quod in Euang, legimns, Qui recipit Propb-in nomine Prophetan, nercedem Proph. accipiet. Neque vero torum tantùm, qui nobiscum in hac vita degunt, sed et illorum qui mulio felitiùs cum Christo viuunt, nobis et orationes prosant, et merita suffragantur. Vnum tromultis fatis sit Scripiurae fatrae iestimoniem-nabetur 4. Reg. 19. et Isai. 37. Protegam, ait Deus, tiuitetem, et vrbem lanc lerusalem, et faluabo cam propter me, et propter Dauid seruum meum. Tune vero regnalat Evechias rex Iudu, 200. annis et supra al oliti Danidis, qui rerum potiri coepit anno a creatione mundi ai2s. Exechias vero an. 4460. Ilac itaque Sanctorum est intelligend à communio, quod merita janctorum omnia : tam eorum qui militant adbuc nobiscum in terris, quam torum, qui pesteaquem bonum tert amen certauerunt, et coronam gloriae consecuti sunt, iam triumplium augustisiimum, rundémque perpetuum agunt in celis, nobis communicantur, illoriemque participes reddimur. Fit autem istaommunicatio per sancta Ecclesiz fatramenta : quorum et ipforum est in Ecciesia communio quedam et socittas, quemadmodum Paalus dicit, Enus panis, et vnum corpus mulii sumus, qui de vno pane participamus. ExIracommunionem hanc sanctorum sunt infiacles omnes, quos Etlnicos, siue l’aganos vocamus, qui munquam in Etrlesia, sed foris semper fuerunt.

Sunt isem extra cum, qui prodierunt ex illa, et segregauerunt semetipsos-ve ditit S. Iudas, animanles, spiritum noi habenie ;, Larctici et schisinatiti. De quil us D. Ieannes in hac verba, Ex nocis prodierunt, sed nonerant ex nobis. nam si juissent ex nobis, permansissent vtique nobiscum. Quos nen audiri iulet Christus, quosque poit vnam, ai que alteram correptionem vitari praecipit Aposiolus : quos etiam in domum recipi, et eis Aue dici probibet loaunes. Sunt denique extra cam Etciesiam, qui non sua iponte exitruni, sed tanquam putrida membra ab eius corpore sunt refecti, e exclusi proque ca ligandi et soluendi potestate, que data est Apostolis et eorum suctessoribus, iudicaii vt pro Ethnicis, et Publitanis iuxt Chrisii pratepium haberentur, atque à commumione fidelium protul arcerentur. Unde excommunitaii dicuntur, quod neque Christi, neque sanctorum cum cis vila mérita communcantur. Quamobrem ce à Sacramentis reitiuntur, et torum consueiudine pu omnes interdituntur, quosque notari iubet ApoStolus, ne commisteatur cum illis, vi confundantur. Quod si quis renitus examinet, recteque perpendat, proculdubi incomparabile damnum esse iuditabit : traduniur enim huiusmodi Sataae cumque et Chriilimeritis, et Ecclesiae sint suffragiis destituti, pienam in tos accipit, habetque potestatem.

Quis, etiam si lippus, non videat excommunitationis censuram, nonnisi pro crimine mortalique pettato antiquis illis temporibus latam fuisseinec aliam ob causam veieres, et graues illi Theologi serendam esse decreuerunt. lia expressim cauetur c. nemo Episceporum. 23. q. ij. Nemo Epistopurum, vt verbis cap. viar, quemlibet sine ceria et manife sta pretati causa, communione priuet ecclesiastita, sub anathemate autem sine constientia Archiepiscopi aut Episcoporum, nullum praesumat ponerc : quuia anaibema, aternaest mortis damnatio, et salutis aterna priuatio : et nit nisi pro mariali debet imponi trimine, et iliis qui aliter non potuerunt corrigi. Huius cap. anthoritate summus ille Antistes Innoc. 4. negat excommunicationem venire posse in pactum, vel conditionem, hoc est, creditorem, debitore rem sua die promssam non exeiuente, pacisci non posse, vt debitor in excommunitationis vinculum intidat. Ineaque tenacisimè residet opinione, e xcommunicationem dandam non esse, nisi in contumates, non eos quidem qui duobus, aut tribu edictis, ait, vt ecclesiastiti abutuntur, vnito, accersiti sui copia iudici non faciunt, sed in contumates incorrigibiles, ne quid suis verbis detraham. Adeo vt duntaxat contumax ilie dicatur, qui tanquam proteruus, peruitax, et male sanas Ecclesiam, aut Nagistratum, et Pralatum monentem audire, et ad resipistentiam redire contemnit. Hat fortasis prolixiis, isrd inhis diutius immorari libuit, vt planè cognita excommunitationis notatione, et ety mologia, qua de re inferri debeat, et in quorum numerum reiitiendus sit sacris semel interdictus : vt pralati, summopere cautant, ne passim, et sine deiectu, et ob rem leuissiman, ut solent, tam diro mutrone subditos, et alios feriant Non inuitus fateor, excommunicationem, giadium, et neruum esse ecclesiastica discipline. Sed cum in Ecciesia nulla sit maior, aut grauior pena, ete hot nunc agat, vt ait D. Auguilinus, excommunicatio, quod olim in veterite. stamento agebat intersectio. non certé comittenaùm est vt prapropere, et indicta causa, tamhorrendum et tremen dum fulmen in quemque euioretur : ne anima, quae non auro, vel argento, sed Christi lesu pretiosisimo sanguine redempto, ob Iucellum, exiguam, vilemque petuniam, Satanae tradatur mancipio. Timendum autem est iniustè excommunitationem inferenti, ne incidat in foueam quam fecit, et ne ipse mucrone, quamin alium paraucrit, cofodiatur. His adductus rlementisuimus et piisoimus Carolus 9. in conuentibus et tomituis Aurelianicis de consilio Proterum, Aniuersique status regni Gallici, Edicto perpetuo inhibuit, ne Pralati ecclesiastici, vel offitiales monitionibus et tensuris ecclesiasticis posthac vtantur, nisi demum criminis et seandali publici ergo.

Sed ut tandem vnde egresi illut redramus : vique méandris his riuos orcludamus : non passim nec indefiniieavt. Consuetudinis notre textus habet, huius t’tu. 5. 4. testes excommunicati, deiiciendi et reprobandi suni : nisi excommunicationi crimen, et peccatum, quod vocant, mortale, locum dedtrit. Nimis enim indionum esset homine Christiano, quem ob paupertatem et petuniam jua die non jolutaminlamari, consortion que hominum et testimonio ditends arteri. Cum vix ac ne vix quidem, sie res ferunt humana ) fieri posit, vt alter alteri quitquam non debeat. Imûsi bumané, diuint que philosophari lieet, pauperiasesqueadeo a Phi-ojopbis laudata ist, vi illam ampiexantes, diuitis omnibus valt dixcrint, testes sint lutupletisiimi quamuis alioquin pauperrimi, Demotriius, lLotion, Diogents, Arrstides, Aglaus, Phosidius, Sotrates, Anaxagoras, Cléanthies, et reliqui id genus. ille item Diogenes tûmei viiis daretur pauperias, Insalix, inquit, quid ais : At ego neminim vidi tvranni, lem gerere propter paupertaiem, omnes vero propter diuit. as. Quas quidem appetentes, ait Apostolus, incidunt in tentationem, et in laqucum diaboli, et desideria multa, inutilia et nociua, que mergunt hominem in interitum, et perditionem. Adto ve prouerbio locum secerint, Diues aut iniquiis est, aut iniqui hares. Res igitur erit maii exempli, si sacerass, cleritus, aut aiius quiuis, prae inopia factus non soiuendo, censuris ecclesiastites innodetur, et ex ira communionein santiorun reteSeiur perinde at si Paganus, Ethnicus, hareticus, et omni peccatorum labe, et spurcitia sordesceret.